Schapen in de kunst | Dierenkunst Op Straat

SCHAPEN IN DE KUNST

Meer over onze omgang met schapen en hun symboliek

Ieder schaap, lam en ram in deze fotogalerij vertelt een verhaal over onze relatie met hen. De meeste schapen laten zien dat we ze houden voor hun vlees en wol. Vaak hangt een kunstwerk van een schaap op een voormalige slachterij of slagerij. Maar ook op plekken waar wol werd verwerkt tot lakens of kleding (zie de schapen op Lakenhal in Leiden hierboven) of op modehuizen. Vanaf de jaren zien we in de 'schapenkunst' ook het beroep van schaapherder afgebeeld die zijn kudde schapen hoedt.

Het lam is de symbolische betekenis van onschuld toegekend. Dat zien we o.a. in hete Lam Gods en de lammetjes op het schoolplein in Nootdorp. Een kunstwerk van de goede herder laat de symbolische betekenis van bescherming zien. De goede herder die over zijn kudde (volgelingen) waakt. Ramskoppen zijn vaak te zien op belangrijke gebouwen en een teken van kracht en moed.

Schapen in de 16e en 17e eeuw

Schaap op voormalige waag (1584/1948)

Delft - Beestenmarkt 45

Sluitsteen met schapenkop op voormalige penshal (ca. 1607)

Leiden - Breestraat 103
Claes Cornelisz. van Es (ca. 1530-?)

Herder met schapen op Engelse hervormde kerk in Begijnhof (1607)

Amsterdam - Gedempte Begijnensloot

Ram op het voormalige Grote Vleeshuis (1637)

Utrecht - Voorstraat 19

Reliëf van een ram op het voormalige Grote Vleeshuis (1637)

Utrecht - Voorstraat 19

Schapen op Museum de Lakenhal (1640)

Leiden - Oude Singel 32

Schaap op Museum de Lakenhal (1640)

Leiden - Oude Singel 32

Schaap op Museum de Lakenhal (1640)

Leiden - Oude Singel 32

Schaap tegen gevel Museum de Lakenhal (1640)

Leiden - Oude Singel 32

Schaap en ram op voormalige Vleeshal (1650)

Delft - Voldersgracht 1

Lam op voormalige Vleeshal (1650)

Delft - Voldersgracht 1

Lam met adelaar op rug en griffioenen (1693)

Leeuwarden - Grote Kerkstraat 11

Schapen in de 18e eeuw

Zwart schaap bovenin halsgevel (1728)

Amsterdam - Prinsengracht 499

't Mannetje van den Bergh (1734)

Amsterdam - Staalstraat 3

Lam in het Eva van Hoogeveenhof (1739)

Leiden - Doelensteeg 7

Gevelsteen met ram (2e helft 17e eeuw)

Amsterdam - Gedempte Begijnsloot 15

Gevelsteen met schaap en wolf (17e eeuw?)

Leiden - Oude Singel 32 (voorplein Museum de Lakenhal)

Brielle In Den Lammerenberch (17e eeuw)

Brielle - Vischstraat 3

Ram met wapen van Leiden in Burcht van Leiden (17e eeuw)

Leiden - Hoek Nieuwsstraat / Burgsteeg

Gevelsteen 't Vergulde Lam (begin 18e eeuw)

Gouda - Lage Gouwe 14

Gevelsteen met schapen en herder (midden 18e eeuw)

Amsterdam - Nieuwendijk 131

Ramskop (console) op Koninklijke Schouwburg (1766)

Den Haag - Korte Voorhout 3

Gevelsteen 'D' Jonge Wolf' met schaap (18e eeuw?)

Haarlem- Klein Heiligland 1A

Schapen in de 19e eeuw

Sint Franciscus met lam (1841)

Amsterdam - Waterlooplein 207 (Mozes en Aäronkerk)
Jan Baptist De Cuyper (1807 - 1852)

Ramskop (1884)

Groningen - Coehoornsingel 5

Schaap op voormalig garenmagazijn (1893)

Kalverstraat 101

Reliëf op voormalige vleeschhouwerij (1894)

Den Haag - Molenstraat 52

Reliëf op voormalige vleeschhouwerij (1894)

Den Haag - Molenstraat 52

Console op voormalige vleeschhouwerij (1894)

Den Haag - Molenstraat 52

Console op voormalige vleeschhouwerij (1894)

Den Haag - Molenstraat 52

Console op voormalige vleeschhouwerij (1894)

Den Haag - Molenstraat 52

Ram op gebouw Staatsspoorwegen (1895)

Utrecht - Moreelsepark 2
Emil Van den Bossche (1849 - 1921) of Willem Crevels (1855 - 1916)

Ram op Voormalig kantoor levensverzekeringsmaatschappij Kosmos (1897)

Utrecht - Stadhuisbrug/zijde Vismarkt

Sluisteen Lam Gods op Janskerk (jaartal?)

Utrecht - Janskerkhof 26

Schapen in de 20e eeuw

Tegeltableau met schaap en vis (1904) | symbool landbouw en visserij

Rotterdam - Willemskade 23

Kapiteel met ram op vml. levensverzekeringsmaatschappij Piëtas (1904)

Utrecht - Drift 9
Willem Marinus Retera (1858 - 1930)

Twee lammetjes voor Mariaschool (1906)

Nootdorp - Sportparkweg
Albert Termote (1997-1978)

Ramshoofd op Calandmonument (1906) | symbool kracht en moed

Rotterdam - Veerkade
Henri Evers (1855-1929) en Arend Odé (1865-1955)

Ram op voormalige bank (1908) | symbool kracht en bescherming

Amsterdam - Spuistraat 172
Lambertus Zijl (1866-1947)

Ram op voormalig Scheepvaarthuis (1909) | Sterrenbeeld

Rotterdam - Veerhaven 2

Ram tegen Academiegebouw (1909) | symbool volharding

Groningen - Broerstraat 5
Petrus Ackermans (1867-1937)

Ram tegen Academiegebouw (1909) | symbool doorzetttingsvermogen

Groningen - Broerstraat 5
Petrus Ackermans (1867-1937)

Schaap op filiaal Peek en Cloppenburg (1914) | symbool wolt

Amsterdam - Dam 20
Kees Smout (1876-1961)

Schaap op voormalig modehuis Meddens (1915)

Den Haag - Hofweg

Schaap op voormalig modehuis Meddens (1915)

Den Haag - Hofweg

Sluitsteen ram (1916)

Groningen - Astraat 1
Wim Haver (1870-1937)

Ramshoofd (1920) | symbool macht en vastberadenheid

Rotterdam - Coolsingel 40

Ram op voorzijde schip op voormalig kantoor Hollandsche Lloyd (1921)

Amsterdam - Prins Hendrikkade 33
Jan Schultsz (1872-1945)

Sluisteen Lam Gods op Janskerk (jaartal?)

Utrecht - Janskerkhof 26

Reliëf met schapen op Heilig hartbeeld (1921)

Venlo - Keulsepoort
August Falise (1875 - 1936)

Ram op schip (1926)

Amsterdam - Reijnier Vinkeleskade 62
Hildo Krop (1884 - 1970)

De Goede Herder op KoepelKathedraal (1930)

Haarlem - Leidsevaart 146
Joseph Cuypers (1861 - 1949)

Meisje met lam en schaap (1931)

Amsterdam - Muzenplein / Kindertuin
Frans Werner (1879-1955)

De goede herder (1935)

Den Bosch - Hinthamerstraat 175
Albert Termote (1887 - 1987)

Ram (1938) - onderdeel van gevelornamenten Zodiac

Rotterdam - Nieuwe Binnenweg 38-116
Adriaan van der Plas (1899-1974)

De wolf en de schapen - Fabel van La Fontaine (1939)

Den Haag - Dierentuinbrug, Prinsessegracht
Gra Rueb (1885 - 1972)

Den Haag ram (1939)

Den Haag - Vaillantbrug
Albert Termote (1887-1987)

Lam Gods op achterzijde stadhuis | symbool voor theologie (1939)

Leiden - Stadhuisplein 1
Hildo Krop (1884-1970)

Ram op Vaillantbrug (1939)

Den Haag - Vaillantplein
Albert Termote (1887 - 1978)

Gevelsteen met kerk en lam (1942)

Amsterdam - Singel 452

Oorlogsmonument 'De goede herder' (1948)

's-Heerenberg - hoek Stendermolen/Oude Doetichemseweg
Herman van Remmen (1889 - 1967)

Gevelsteen over wolnijverheid vml. fabriek textielbedrijf (1948)

Leiden - Rapenburg 107-111

Kind met lam (1955)

Groningen - Ubbo Emmiussingel
Fransje Carbasius (1885-1984)

Schapen hoeden (1956)

Utrecht - Strosteeg 83 (parkeergarage)
Gerarda Rueter (1904-1993)

Schapen en honden op City Kerk Steiger Sint Dominicus (1960)

Rotterdam - Hang 18
Pim van Moorsel en Albert Termote (1887-1978)

Moeflon (1968)

Nunspeet - Plesmanlaan, parkeerplaats Transferium
Cor Vrendenberg (1911 - 1994)

Schaapherder met vier schapen (1980)

Barneveld - Burgemeester Kuntzelaan
Joop Hekman (1921 - 2013)

Herder met schaapjes (1983)

Soest - Soesterengweg/bij Talmalaan
Jan Spiering (1937 - 1994)

De vijf schapen (1996)

Kootwijk - De Brink
Karin Beek

Herder met kudde schapen (2000)

Leersum - Rijksstraatweg / Scherpenzeelseweg (schapenrotonde)
Cees van Swieten

Schapen (jaartal?)

Dronten - De Helling
Van Swieten kunstobjecten

Schapen op rotonde (jaartal?)

Haarzuilens - ??
Cor Van Swieten

Belhamel (2000)

Alphen - Willibrordplein
Toon Grassens

Zwart schaap (jaartal?)

Dordrecht

Schapen in de 21e eeuw

Schapen (2004)

Roden - Brink 13 (tuin)
Gert Sennema

'Hoe dichter bij Dordt, hoe mooier het wordt', (jaartal?)

Dordrecht - zijgevel Voorstraat 317

ONZE OMGANG MET SCHAPEN EN HUN SYMBOLIEK

Wereldwijd zijn er zo’n 900 schapenrassen. In Nederland is de Texelaar het bekendste schaap. Ons land telt ongeveer 800.000 schapen: ooien (vrouwelijke schapen), rammen en lammeren. De meeste schapen worden gehouden in Australië. Daar leven zo'n 150 miljoen merinoschapen die worden gehouden voor hun wol.

Onze omgang met schapen

Schapen zijn één van de eerste dieren die werden gedomesticeerd. Dat gebeurde zo'n 10.000 jaar geleden in Azië en het Midden-Oosten. De mens begon schapen te houden voor hun wol, vlees, melk en mest.
Er wordt zowel vlees gegeten van lammeren als van oudere schapen. Lamsvlees is het vlees van een dier dat jonger is dan één jaar. In Nederland wordt meer lamsvlees dan schapenvlees gegeten.
Lam- en schapenvlees zijn zeer populair in de keukens van landen rondom de Middellandse Zee.
Schapenmelk wordt vaak gebruik om kaas van te maken. Beroemde kazen die worden gemaakt van schapenmelk zijn onder andere feta (uit Griekenland), ricotta (uit Italië) en roquefort (uit Frankrijk).
In Australië is wol de hoofdreden voor het houden van het merinoschaap. Merinoschapen zijn ook gefokt op het geven van veel wol. De wol gaat de hele wereld over om te worden verwerkt in kleding. Wanneer de wolproductie afneemt, gaan de dieren met grote zeer volle containerschepen op transport naar het Midden-Oosten. Veel dieren overlijden door warmte en stress. De nog levende dieren worden ritueel geslacht voor hun vlees.
Schapen helpen om het gras en andere vegetatie kort te houden. Dit is belangrijk voor landschappen die we open willen houden, zoals heidevelden, graslanden en dijken.
Schapen leven ook in dierentuinen en op kinderboerderijen voor ons vermaak. In Algerije vinden ter vermaak nog georganiseerde ramgevechten plaats.
In Nederland en wereldwijd worden schapen gehouden voor wetenschappelijk onderzoek. In Schotland was in 1 996 het schaap Dolly het eerste gekloonde zoogdier. Ze stierf in 2003. Ze is opgezet en te zien in het Nationaal museum van Schotland in Edingburgh. Na Dolly volgden meer klonen van schapen.
In sommige culturen worden rammen ook geofferd aan een god. Zo kent de Islam het Offerfeest, een islamitische feestdag waarbij moslims een dier offeren, meestal een schaap, maar ook wel een geit of rund. Dit doen ze als dank aan Allah. Het dier wordt in de meeste landen onbedwelmd ritueel geslacht.

De symboliek van schapen

Het schaap

Schapen worden geassocieerd met herders, pastorale rust en het landelijke leven. In de kunst worden ze vaak letterlijk afgebeeld, als onderdeel van een herderstafereel of een pastoraal landschap.
Maar in deze context kunnen ze ook staan voor eenvoud, rust, harmonie en een verbondenheid met de natuur. Vooral in de 19e eeuw werden ze gebruikt om het landelijke leven te idealiseren, als tegenwicht voor de opkomst van de industrialisatie.
Schapen staan ook symbool voor gehoorzaamheid, volgzaamheid, gemeenschap en de menselijke neiging om ‘de kudde’ te volgen.
Tegelijkertijd kan het schaap symbool staan voor blinde gehoorzaamheid, dat tevens kritiek op sociale structuren kan impliceren.

Het lam

Het lam staat meestal symbool voor onschuld, zuiverheid, kwetsbaarheid en offerbereidheid.
In de christelijke iconografie is het 'Lam Gods' (Agnus Dei) een verwijzing naar Jezus Christus als het ultieme offer voor de zonden van de mens (de verlosser).
De kwetsbaarheid en tederheid van het lam benadrukken de onschuld van het offer, en roepen een gevoel van mededogen op.
Lammetjes zijn ook een metafoor voor de mens die geleid of beschermd moet worden, of voor het kind dat nog onbedorven is.
In de kunst wordt Jezus vaak ook afgebeeld als de goede herder die zijn schapen (volgelingen) beschermd.
In sprookjes, kinderverhalen en volkskunst symboliseren lammetjes vaak zorgeloosheid en het begin van het leven.
Lammetjes staan ook symbool voor voor nieuw begin, lente, hoop en speelsheid. Daarom worden ze ook afgebeeld afgebeeld in kunst die zich richt op jeugd, geboorte of natuurlijke groei.

De ram

De ram symboliseert kracht, mannelijkheid, moed, doorzettingsvermogen, leiderschap en strijdlust vanwege zijn imposante voorkomen. Zo heeft hij grote hoorns, vertoont hij dominant gedrag en heeft hij fysieke kracht.
In de Griekse mythologie is er het verhaal over het gulden vlies: de gouden vacht van de gevleugelde ram Chrysomallus. Deze vacht staat symbool voor macht, rijkdom en wijsheid, maar ook voor gevaar en verleiding.
In de astrologie vertegenwoordigt de ram het sterrenbeeld Aries, wat impulsiviteit en strijdlust aanduidt.
In klassieke beeldhouwwerken en schilderijen wordt een ram vaak in gevecht met andere rammen of staand bovenop een heuvel afgebeeld - een visuele uiting van zijn status binnen de kudde.
Kunstwerken waarin de ram centraal staat, hebben vaak een heroïsche of wilde ondertoon.
In de religieuze kunst van het jodendom, christendom en de islam, verwijst de ram naar het vervangende offer. In het Bijbelse verhaal van Abraham wordt de ram geofferd in plaats van zijn zoon Isaak. Deze scène komt voor in talloze schilderijen. Vaak als teken van gehoorzaamheid aan God en goddelijke voorzienigheid.
In de beeldende kunst in de openbare ruimte is tot in de 20e eeuw het symbool van de schaap ook een herkenningsteken voor locaties zoals een vleeshal, slagerij, waag of fabriek waar wol werd verwerkt.