Dierenkunst Op Straat
Cultureel erfgoed met dieren in de hoofdrol
De ratten op de Dierentuinbrug in Den Haag verwijzen naar een fabel van Jean de La Fontaine over goede raad. De fabel gaat over een gemene kat Rodilardus die op ratten jaagt en er vele doodt. De ratten houden een vergadering om te bespreken wat ze tegen de kat moeten doen. Eén van hen adviseert om de kat een bel om te doen, zodat ze hem horen als hij in de buurt is. De andere ratten stemmen hier mee in, maar wie gaat het doen? De moraal: een goed plan is nutteloos, als niemand het kan of durft uit te voeren.
De rat aan de achterzijde van museum H'Art heeft geen specifieke betekenis. De kunstenaar Patrick Visser maakt junk art. Het is zijn passie om weggegooid metaal tot leven te brengen en energie te geven in objecten van dieren.
Onze omgang met ratten en hun symboliek
Wereldwijd leven zo'n 500 soorten ratten. In Nederland leven vier soorten: de bruine rat, de zwarte rat, de muskusrat en de woelrat. De bruine en zwarte rat komen vooral voor in onze steden, de muskusrat en woelrat leven in waterrijke gebieden en op landbouwgrond. Hoeveel ratten er zijn is niet bekend. Het wordt niet systematisch geteld. Het vermoeden is wel dat hun aantal groeit. Ratten zijn intelligente dieren met een goed geheugen.
Onze omgang met ratten
Mensen zien ratten liever gaan dan komen en bestempelen ze vooral als plaagdier: onhygiënisch, overlastgevend, mogelijk verspreiders van ziektes. Ze worden op veel plekken bestreden en gedood.
Aan de andere kant zijn er mensen die ratten als huisdier hebben. De eigenaren vinden het leuke dieren en bewonderen hun intelligentie.
Sommige mensen houden ook ratten om die te voeren aan een reptiel dat ze als huisdier hebben.
Door de wetenschap worden ratten ook gebruikt als proefdier voor medisch- en gedragsonderzoek. Ze hebben namelijk veel biologische processen gemeen met de mens. Jaarlijks worden er in Nederland tienduizenden ratten gebruikt in proeven.
De symboliek van ratten
In de kunst hebben ratten veelal een symbolische betekenis.
In de middeleeuwen stond de rat symbool voor zonde, duisternis en de duivel. Ze werden vaak afgebeeld in de marge van religieuze manuscripten of fresco’s die hel, pest of verderf verbeelden.
In de Gouden Eeuw en de barok bleef de symboliek van de rat negatief met enige nuance. Kunstenaars gebruikten ratten en muizen in Vanitas-stillevens, die herinneren aan de vergankelijkheid van aardse rijkdom. Dat uitte zich op het schilderij bijvoorbeeld in ratten die knabbelen aan fruit of brood, symbool voor bederf.
Tijdens de Verlichting en Romantiek werd de rat een object van studie in anatomische prenten en natuurtekeningen, maar het bleef een symbool voor zonde.
Vanaf de 19e eeuw wordt het woord 'rat' ook gebruikt voor mensen die als onbetrouwbaar worden gezien: "hij is een rat".
In de 20e eeuw is de rat het symbool van stedelijke overleving geworden. Ratten overleven immers oorlogen, industrialisatie en verstedelijking en passen zich steeds weer aan aan hun leefsituatie.
De rat is ook een symbool van verzet en veerkracht geworden. Denk aan de afbeeldingen van de street-artists Blek le Rat (Parijs) en Banksy (Bristol). Blek le Rat noemde ratten “het enige vrije dier in de stad”, omdat ze zich niets aantrekken van autoriteit. Banksy bouwde voort op dat idee en de rat werd zo'n beetje zijn handelsmerk. We weten nog steeds niet wie Banksy is. Daarmee is hij net als ratten, onzichtbaar maar overal aanwezig. Een kracht die invloed uitoefent. Zijn ratten hebben vaak kwasten waarmee ze een protest op de muur schilderen. Een alter ego van de kunstenaar?
